Nga Nazmi Berisha
Memorie.al publikon historinë e panjohur të Nazmi Berishës, me origjinë nga fshati Llap i Komunës së Podujevës në Kosovë, i cili i joshura nga propaganda e regjimit komunist dhe nga programet që jepte Radio-Tirana për “begatinë socialiste” si dhe për t’i shpëtuar metodave rankoviçiane të regjimit titist, në vitin 1960, ai vendosi që të arratisej dhe erdhi në Shqipëri, duke kaluar me not lumin Buna në të ftohtin e madh të atij dimri të egër. Dëshmitë e rralla të Nazmi Berishës, se si u prit ai në atdheun amë, ku ushtarët dhe oficerët e kufirit e rrethit të Shkodrës, pasi e lidhën me tel, e dërguan në Degën e Brendshme, ku për 24 orë, nuk i dhanë as bukë për të ngrënë, e më pas e nisën për në qytezën e Shijakut ku ishte “Qendra e Filtrimit” të emigrantëve kosovarë. Aventura e djaloshit 20 vjeçar, nga Kosova që Sigurimi i Shtetit e akuzonte se: ishte agjent i UDB-së, që e kishte dërguar me mision sekret, Çedo Topalloviç, kryetari i UDB-së për Kosovën, për t’u takuar me Kundër-admiralin e Flotës Luftarake, Teme Sejko dhe torturat ç’njerëzore që i’u bënë atij, në Degët e Punëve të Brendshme të Lushnjes, Krujës, Tiranës etj., ku atë e mbanin të izoluar dhe i kërkonin që të bëhej bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit, duke i nxjerrë si dëshmitarë, bashkëpatriotë të tij nga Kosova, dhe refuzimi i tij, që bëri që ai të kalonte plot 20 vite në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës.
Aventura ime nga Kosova në Shqipëri
Ai që më përkundi sikur të jem krejt i vogël, miturak, është fshati im i lindjes. Dyzi i Llapit (Komuna e Podujevës) sigurisht nuk ka lindur vetëm një bir. Ai, Dyzi, jetën e ka të gjatë sa motet, askush s’i mban mend. Dyzi, lindi Mehmetin, tim atë, dhe ky më lindi mua më 1938. Teksa rritesha ndjehesha nëpër këmbë padrejtësitë mizore që zanafillën e kishte me flamurin e hequr. Nuk ishim ne që provonim dajakun e dyfishtë të jetës e të pushtuesit serb.
Nuk kishin të mbaruar okubetet: aksioni i grumbullimit të armëve, aksionin për degdisjen në Turqi duke lënë me lot në sy dhe shpirt të plasur vatrat stërgjyshore. Trena në stacionin e Prishtinës, ngarkonin mall të lirë, shqiptarët! Edhe më vonë, të tjerët do të nisnin rrugë të reja në mërgim. Një lamtumirë rrëqethëse. Nuk i harroj dot shokët e mi që puthnin pragjet, që preknin me llahtar rezen e derës. Shpesh të gjithë më duken si gruaja plakë e rrugës sime, e cila kur u nis për në stacion, u plas në tokë, puthi mirë e mirë dheun dhe me lot në sy hipi në trenin e mallkuar.
Më në fund erdhi edhe në shtëpinë tonë, Shqipëria! Ç’gëzim! Ç’habi! Madje dhe lot. Im atë e bleu dikur një radio dhe ne dëgjonim për herë të parë Radio Tiranën. Ishte parada e 1 Majit. Parakaluan me qindra e mijra punëtorë, fshatarë, studentë, nxënës, ushtarë. O zot! Ç’krenari! Madje dëgjova të fliste, Enver Hoxhën, prijësin e thirrur legjendar të Shqipërisë. Të them të drejtën ai zë ma mbushi zemrën plot.
M’u ngulit ideja se së shpejti, Shqipëria matanë e Shqipëria këtej, do të jenë bashkë. E unë dikur do ta përqafoja atë burrë me emrin, Enver. Ky ëndërrim i beftë e krejt sy hapur do të bëhej motivi im i parë paskëtaj. Të gjitha të këqijat tona, si me frymë perëndie do të merrnin fund. Mjaftonte ai zë, ai fjalim, ajo paradë! Ju veç ta dëgjonit si i shante serbomëdhenjtë, po e thoshte troç të vërtetën, për jetën e shqiptarëve, për mbylljen e shkollave shqipe, për dëbimin me dhunë të mijra shqiptarëve në Turqi e gjetkë, për rrahjet e sa e sa barbarizma të tjera.
Nga zëri kumbues i Enver Hoxhës, dridhej akoma edhe shtëpia. Besoja se nga ai zë, u kallej data jugosllavëve. Ndërsa për mua kureshtarin e pa anë, kur do të vinte ajo ditë e lume të shihja fytyrat e gëzuara të shqiptarëve, buzëqeshjen e tyre, të dëgjoja fjalët e ngrohta. Mirëpo, o nanë, sa çudi: Më vonë do ta merrja vesh me tmerr, se njerëzit ecnin në punë të vet dhe nuk shikonin as majtas e as djathtas. Të fshehur nga bota dhe nga vetja e tyre. E unë për çudinë time fillova të kujtoj se sa e shtrenjtë është liria. Se, a do të ndodhnin këto, po qe se nuk do të qenë nën thundrën vampire të serbomëdhenjve?
Pyetje që e ka një përgjigje. Veç unë asokohe nuk dija asgjë për ferrin e vërtetë ku jetonin shqiptarët! Kurse fjalët bombastike në radio, të jepnin besim e të ngjallnin shpresë. E ku qenë fshehur zërat e ulët të odës? Madje as zëri i tim eti, as i mixhës nuk po ndihej. Fliste Radio Tirana!”
Ndërsa dora e padukshme më kish kapur për flokësh e më zgjaste përpjetë, për mua gjithnjë e më i qartë bëhej drejtimi nga Shqipëria. Ai po, ishte vendi i vetëm ku unë mund të jetoja i lirë. Punohej me entuziazëm, realizoheshin planet çdo muaj e çdo vit, ndërtoheshin fabrika, spitale, rrugë, ambulanca (madje edhe në fshatrat më të largët), mungonte shfrytëzimi i njeriut, buronte në të gjithë sytë njerëzorë veç lumturia! Ja këto kisha ngulitur në kokën time ende të vogël.
Fizikisht jetoja në Prishtinë, por shpirtërisht isha në Shqipëri. Ato net u ngulit mirë ideja për t’u arratisur në Shqipëri. Shpresa e madhe që s’andejmi do të ndihmonim ç’ështjen tonë edhe më mirë, kjo sikur na jepte frymëzim. Shpesh isha i mërzitur dhe atë sikur ma hiqte gjiri i nënës Shqipëri. Diç e pakëndshme në rrugë, në shtëpi a me njerëz, s’më dëshpëronte më: unë së shpejti do të fluturoja dhe si një zog me flatra do të isha në zemër të atdheut tim. E ky nuk qe një vendim vetëm imi.
Edhe shokët e miqtë e mi, morën po atë vendim. Ndoshta një ditë do të ktheheshin në Kosovë me armë në dorë, si çlirimtar, si trimat e Dervish Shaqes. Do të shkoja kështu në vendin e lirë e të mrekullueshëm, në Shqipëri! Kjo ishte reklama dhe dëshira që detyronte zemrën të rrihte me aritmi.
Kur do të niseshim për në Shqipëri? Kjo ishte pyetja e ethshme tronditëse. Vendi im kishte të bënte edhe me një ndjesi tjetër, jetoja në Prishtinë, por mendja ime rrihte larg. Ndonëse shëtisja me shokët në korzon e saj, vizitoja kinon e saj, thithja ajrin e pastër të saj, me mendjen time përjetoja atë vend të lulëzuar, pjesën tjetër matanë murit të Berlinit – në Shqipërinë time. Se imja është. Se edhe Prishtina Shqipëri është.
Vendosa të ikja. Dilema për të gjetur rrugët më të mira. Do të isha vetëm. Sa fort ma thyen krahun shokët. Por nuk do të më mposhtin. Më në fund vendosa. I hipa trenit për në Riekë, pastaj me autobus drejt Ulqinit. Edhe aty një tjetër Shqipëri m’u pranë detit, një nga skajet veri-perëndimore të vendit tim. Isha i lodhur, i dërrmuar porse më mbante gjallë shpresa që së shpejti do të isha në Shqipëri, do të kapërceja murin, ma zi se atë të Berlinit.
Pra, do të shihja Shqipërinë time dhe do të puthja mu në ballë. Shpejt u err, e unë me vertikun e të uriturit, i’u hodha Bunës. Më parë i’u shmanga një fshatari të dyshimtë, pastaj pjesës së parë të natës dhe pabesisë së saj, duke i’u strukur rrëzës së malit. Aty mund të përtypja mendime e dredhi të reja. Ëndërrimi im qe shpuzë. Dritat e Ulqinit regëtinin larg meje. I vetëm përballë Bunës, gjerësisë së tij, brigjeve të tij këndore, ujërave të paprovuara.
Ti e mendon armikun larg dhe ai që nuk e mendon, bëhet befas armiku yt. Sidoqoftë unë i’u qepa valëve i zhveshur. Më zihej fryma nga të ftohtët, Humnerë. Dhe e trupova lumin. Ishte më e fuqishme ëndrra ime. Ideali im i mposhti dallgët dhe të ftohtën. Më në fund! E putha tokën matanë Bunës. Ajo që përjetoja është pak të quhet gëzim. Edhe në gëzim duhet të jesh i kursyer. Ndërsa unë, i vetëm, isha i tmerruar nga gëzimi i jashtëzakonshëm.
Mendimi i parë real në tokën e ëndërruar, ishte që t’i dorëzohesha policisë. Mirëpo asnjë këmbë njeriu nuk shihja. Zë njeriu a bagëtie nuk po dëgjoja gjëkundi. Të prisja zbardhjen e dritës e të orientohesha për diku apo të ecja? Prita një kohë e pastaj kur agimi po i’a zbulonte konturet tokës mëmë, u nisa për ku më çonin këmbët. Mendimi i dytë real sikur më trembi. Mos vallë rojet e kufirit shqiptar, duke mos ditur gjë cili isha e duke më quajtur diversant, më qëllojnë pa paralajmërim? Lojë e rrezikshme kapërcimi i kufirit.
Atëhere ç’të bëja? Të ecja, të bëja përpara, apo të rrija strukur? Dikur i pashë ca dele. U gëzova si fëmijë. Delet do ta kishin çobanin e tyre dhe çobani e dinte postë komandën e ushtrisë. Edhe pse u përzjeva me delet, çobanin askund s’e pashë. M’u duk se di kund e pashë një dritë ende të ndezur, ndonëse tashmë ishte ditë. Thirrja ime e parë pranë asaj shtëpie qe: O shqiptarë, përgjigja më erdhi në formën e pyetjes: kush je ti? Atë kohë kërciti një armë dhe një urdhër si krismë, duart lart. I ngrita duart, ndonëse një mendim fyes më kaloi. Eh! Ç’ishte fyese për mua që vija në Shqipëri? Më gufonte zemra nga emocioni, pse do të shikoja ushtarët dhe policët e mëmëdheut.
Tashmë asgjë s’më frikësonte. Dolën turravrap dy ushtarë dhe me shpejtësi m’i lidhën duart nga prapa me një rrip. I lumtur që shihja ushtarët shqiptar, përsëri ngela pa identitet, kush isha dhe nga vija. Ushtarët më urdhëruan të ecja përpara. Ishin shumë serioz, siç u kishte hije ushtarëve të Shqipërisë. Sjelljen e tyre të ashpër unë vetë me vete e justifikoja. Doemos unë vija që matanë kufirit jugosllav dhe të dy shtetet qenë në thikë e në pikë.
U përballa me një oficer ulur në një karrige të thjeshtë dhe ashtu më lejoi mua të ulem. Kush isha, me kë kisha dalë këtej kufirit, ku i kisha plaçkat, ja këto qenë pyetjet e para të oficerit. Krimbi i dyshimit të tyre sa s’më vrau. Natyrisht i fola lirshëm. Sakaq oficeri më shikonte me habi. Ai me siguri dyshonte. Kjo ishte një si tyrielë që po më gërryente në shpirt.
“Or vëlla, – iu drejtova atëherë oficerit, – unë kam ikur nga Jugosllavia dhe gjithë sa po të them, janë të vërteta. Vetë kam ardhur në Shqipëri, sipas bindjes sime të thellë, se ky padyshim është edhe atdheu im. Se ky është vendi ku mund të arsimohem e të përparojë, në mënyrë që një ditë të jem i vlefshëm edhe për vete, edhe për Shqipërinë”.
Oficeri pas pak i’a filloi me të njëjtat pyetje. Zor se mund të merret me mend se ç’më ther mes tërë qenies time nga maja e flokut gjer në thembër. Sidoqoftë duke menduar se isha në shtëpinë time, kërkova bukë që të shuaja urinë. Gjithë ditën e Zotit, oficeri veç më bënte, si ajo pika e strehës, të njëjtat pyetje. Dhe më shihte gjithnjë me seriozitet. Ndërkaq i thoja vetes: nuk duhet të mërzitesh djalosh! Kjo me siguri do të kalojë, ngelet pas e ardhmja ime, e cila prej sot ka filluar të ndriçojë jetën time të vogël.
Isha i lodhur dhe më kapiti gjumi. Kur hapa sytë te koka pashë dy ushtarë. Ata më thanë se do të niseshim për në Shkodër. U gëzova që do ta shihja edhe unë më në fund Shkodrën locen, për të cilën kisha dëgjuar aq e aq histori. Dy ushtarë që më shoqëronin, më shpunë në Degë, së cilës s’ia kisha dëgjuar emrin. Kuptova se ishte e ngjashme me milicinë jugosllave.
Unë jam tip që prekem lehtë. Sa u përballa me shkronjat shqipe, u ligështova. E shava veten keq pse isha mërzitur me ç’ka kishte ndodhur. Aty në Degë më futën në një dhomë. Në krye fotografia e Enver Hoxhës, për të cilin asokohe kisha afeksion. Gjenerali i ushtrisë shqiptare, në ato foto shkëlqente. U emocionova. Oficeri dhe drejtuesi e vunë re këtë gjë dhe më lejuan të ulem.
Pyetjet e para edhe aty përgjigjet e mia m’u duk sikur pyetjet i kishte prerë një sharrë. Pastaj m’u lexuan ato që i kisha thënë dhe unë nënshkrova. Mendimet vargan më gërryenin përbrenda. Prej kujt frikësohesha? Prej oficerëve të atdheut tim? Ata nuk qenë milicia jugosllave, de! Ata qenë krenaria kombëtare. Ky oficer nuk mund të ishte ai i milicisë në Jugosllavi që pyeste, rrihte e drogonte mixhën tim.
Pas nënshkrimit, më lejuan të pushoja. Erdhi një polic dhe si më zbriti shkallëve më dorëzoi te një tjetër dhe ky po më bënte kontrollin e tretë sa kisha hyrë në kufi. Çeli një derë të rëndë dhe unë u gjenda në birucë. Aty më kaploi gjumi. Veç të nesërmen u zgjova. Për mua sikur s’po kujtohej njeri. Trokita fort dhe kërkova bukë? Nuk të takon sot! – më erdhi përgjigja që matanë. U korita. U bëra si lypsar. Duhej të isha i matur.
Nuk shkoi gjatë dhe roja hapi derën e birucës. Pastaj WC PËRPARA. Riti i dyerve ishte i njëjtë me të djeshmen. Edhe policët qenë po ata. Po ai oficer policie. Po ato pyetje. Po ajo makinë shkrimi. Po ajo shpalosje indiferentizmi dhe lodhjeje në fytyrë. Ndërkaq mua më gërryente uria. E dija që isha i pastër si loti dhe kjo ndjesi më qetësonte. Veçse dyshimi i tyre u jepte udhë me kahje të dyfishtë mendimeve të mia. Ma thyen zemrën ato pyetjet e tyre vallë? Ma prekën thua sedrën time të sëmurë?
Të nesërmen, ditën e dytë në Shkodër (Shkodrën mjerisht nuk e pashë dot), më hipën në një makinë dhe më dërguan në Shijak, në një shtëpi e cila quhej, ‘Shtëpia e Pritjes’. Këtu isha si në shtëpinë time, isha i lirë dhe ushqimin e siguronin ata të policisë. Ditën e dytë më ftuan në pyetje. Aty në policinë e Shijakut, duhej të përballoja të njëjtat pyetje si dhe në Shkodër, ndonëse diçka më të hollësishme. I vetmi preokupim imi, qe se mos harroja diçka pa e thënë dhe kësisoj më dukej sikur i shërbeja më mirë Shqipërisë sime.
ETHJA E ROMANTIZMIT KOMBËTAR
Në Kampin e Përqendrimit në Çermë-Lushnje, hera e pare!
Si ke bërë një vrap të gjatë e sigurisht të lodhshëm e ndjen nevojën për t’u çlodhur, të marrësh një hop të gjatë frymë. Ja, e tillë ishte ndjenja ime afro dy mujore në Shijak. Ishte e tillë se me të vërtetë mora frymë lirshëm, ani pse hera – herës i paraqitesha policisë dhe sistemit të pyetjeve, ani pse edhe policia vinte në strehën tonë të detyruar. Por ky pushim ashtu sikundër e ndjeja, do të mbyllej shpejt. Dhe nuk i mbusha dy muaj sërish në rrugë.
Me vete kisha kapur rob mendimet e mia. Duar varur, vetullarënë, sy përqendruar në vizionet e reja. Makina e hapur linte pas tym. Fshatarë të dobësuar e të paveshur punonin nëpër fusha. Reaksioni im në Shijak, kishte shërbyer për diçka të thjeshtë. Të paktën e pati mbajtur në këmbë romantizmin tim të epur kombëtar. I shihja fshatarët në atë gjendje dhe mendoja se qenë të lumtur, sepse punonin për atdheun e lirë. Jo unë kot isha këtu. Kur dëgjonim atje në Prishtinë zërin e Enver Hoxhës, bëheshim ndrysh dhe gjithçka e mendonim me llogarinë e lumturisë sublime. E tani ja tek isha e po shijoja çdo gjë shqiptare.
Çdo gjë më futej në zemër, bujku në arë ndonëse i drobitur punonte në kodrat e ngritura si kësula që kishin filluar të zhvishen nga bimësia, gratë dhe vajzat e veshura me pantallona që hidhnin farën e bukës, qenë vërtetë të bukura ndonëse shpëlarja e njëjtësisë kishte vënë damkë, fëmijët (eh fëmijët) luanin e këndonin shqip, ndonëse të veshur e të mbathur keq…
Unë admiroja gjithçka dhe sytë ishin veshur me cergën e admirimit kombëtar. Ashtu edhe mendimet e mia.
Dikur makina u ndal. Vendi quhej Çermë. Zbritëm prej makinës me hijen e gjatë të policit nga pas. Më çuditi një fakt: të gjithë njerëzit që takova qenë të shkurtër, çuditërisht tepër të shkurtër. Në korzon e Prishtinës ishte ndryshe, njerëzit shtat hedhur, të gjatë. E megjithatë, kur ke takuar veç njëzet njerëz s’mund të dalësh menjëherë në përfundime të tilla. E ndërkohë në retinën time ata njerëz, qoftë edhe të Çermës, përcilleshin të lumtur.
Çerma. Asgjë romantike e megjithatë mua më dukej ndryshe. Aty pat qenë dikur Tërbufi. Janë të pakët sot ata, nga breznitë që rrojnë, që e mbajnë mend, Tërbufin. Sidoqoftë pranë Tërbufit ka qenë malaria dhe kjo, tmerr i myzeqarëve. Sepse Çerma është Myzeqe dhe bash në kufirin midis Gegërisë dhe Toskërisë, jo shumë hapa larg Shkumbinit. Dora e re transformuese, diç po bënte. Askush nuk shikonte rrënimin e mëpastajmë, atë çfarë fshihej pas atyre ndryshimeve me emrin socialiste. Pranë Çermës qenë barakat e të dënuarve politikë. Barakat ishin dëshmia e fundit e punës së atyre skllevërve (skllevër do t’i quaja më pas se atëhere nuk i shihja të tillë) për tharjen e Tërbufit.
Më tregon Shuaip Hoxhiqi për Çermën, Tërbufin dhe për barakat. “A e beson, or mik’, thoshte me një aksent të ri gjysëm myzeqar, ‘se të burgosurit hanin të vjellat e njëri-tjetri”? Shuaipi, kosovar si unë, ishte edhe ai i dënuar aty, gjoja si i dërguar nga UDB-ja jugosllave. Fjalët e tij po i merrja me rezervë. Sidoqoftë ai tregonte: “Njerëzit vdisnin për bukë”, thoshte.
Kamp përqendrimi njësoj ai ato të Hitlerit, ndoshta edhe më zi. A thua se kjo që dëgjoja ishte e vërtetë? Jo, ky njeri nuk e donte Shqipërinë, ndryshe s’ka pse flet marina. Nganjëherë më dukej sikur Shuaipi, zhvishte të vërtetën lakuriq, e unë, ngaqë s’doja t’i besoja, shkundja kryet fortë. Njeriu or mik, vështirë e ka të çlirohet prej asaj që e do, përmbi jetën e vet.
Po Shuaipi vallë, si qe katandisur? Nuk mund të thoja dot gjë se unë në barakat e Çermës e njoha. Ndoshta është faji i Shuaipit që tek unë lindën dyshimet dhe dëshpërimet e thella? S’mund ta them dot sepse ajo që perceptonte, qe vetja ime. Eh, Shuaipi, si nuk lodhej njëherë duke treguar! Ja, të burgosurit i paskëshin futur në një kafaz të thurur me gjemba, nën qiellin e hapur, ose në shi dhe i linin aty, pa më të voglin faj.
Në Jugosllavi, kisha dëgjuar, për trajtimin e të burgosurve, për rrahjet e pamëshirshme të UDB-së, por nuk pata rastisur të më thoshte kush për kësi torturash. Në të vërtetë unë s’mund të pohoj se dija gjithçka për burgjet jugosllave. Edhe pse Shuaipit nuk i besoja, në kokën time qenë ngritur dilema të shumta. A thua edhe në Shqipëri po bëhen padrejtësi ndaj shqiptarëve?
Ky dyshim ishte një çerdhe e ngritur në kokën time. Një pyetje dhe aq të cilën doja ta groposja në thellësinë e errët të nënvetëdijes. Thuajse unë vazhdoja të isha i frymëzuar dhe kjo gjendje nuk e lejon shpesh njeriun të dalë nga gëzhoja e tij. Veçse forca e frymëzimit, gati-gati është magjike aq sa edhe iluzionet i merr për të vërteta. Tanimë më duhej të hidhja poshtë iluzionet dhe të kridhesha në gjirin e realitetit.
Çerma, s’ishte asgjë tjetër veçse një kamp përqendrimi, ndonëse pa tela me gjemba! Qemë aty mbi 300 kosovarë. Më vjen keq për vete që po i quaj kosovarë e jo thjesht shqiptar. Fjalët e tyre të para qenë ç’kërkova që erdha këtu? Ne të gjithë jemi penduar, të gjejmë mundësinë edhe në këmbë të kthehemi. I kam para syve edhe tani: Sokol Jakën, Adem Gegën, Hazir Hazirin nga Drenica. Të gjithë të penduar, të mallëngjyer, të pikëlluar. Ndoshta edhe ata si unë patën ushqyer një romantizëm kaq të thellë.
Ndoshta kanë pritur për t’i mbajtur në pëllëmbë të dorës. Shumica prej bashkë vendasve të mi kishin mbi 5 vjet në Çermë. U tret edhe ëndrra për shkollën, sepse në Çermë nuk kishte shkollë fare. Jeta aty ishte aq e zymtë sa më s’bëhej fjalë për dritë të bisedave tona. Na zgjonin në orën pesë të mëngjesit, pastaj bëhej rreshtimi dhe numërimi i njerëzve e pastaj ushqim e nisja në punë. Dhe çfarë pune se. Ku vajtën ëndrrat e mia dhe, patjetër, të shokëve të mi për lirinë e pakufishme, për shkollimin dhe për parajsën që ekzistonte në Shqipëri?
Ato u tretën si vesa. Dhe me tharjen e tyre s’kishte më vend për të parë ëndrra në diell. Aty në kamp, që nuk i linte ndonjë gjë mangët kampeve naziste të përqendrimit, secili kishte rrogën mujore prej 200 lekësh të rinj. As që e merr dot me mend një njeri jashtë hapësirës së kufirit shqiptar se ç’do të thotë të rrosh me 200 lekë në muaj. E pranoj po të mundje për të mos shkuar në punë, të ngjitej damka si një njeri që nuk e do pushtetin popullor. /Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
