Nga Reshat KRIPA
Pjesa e gjashtë
Memorie.al / Arbëri qëndronte në qoshkun e tij në sallë, duke pritur mbërritjen e avionit që do ta çonte në një botë tjetër dhe meditonte. Meditonte dhe ëndërronte rrugën plot hithra e ferra, nëpër të cilën kishte kaluar jeta e tij. I kujtoheshin brengat që e kishin shoqëruar vite me radhë. Kishte shumë pasione. Donte të bëhej jurist, gazetar, mjek, inxhinier, artist, shkrimtar apo çfarëdo tjetër gjë, që të mundësohej. Por fati e kishte dënuar që të mos arrinte asnjë, nga majat e ëndërruara. Zhgënjimin e haste në çdo hap të jetës.
Dy muaj më prapa. Një zhurmnajë zhvillohej midis nxënësve që sapo kishin marrë maturën. Diçka pëshpëritej nën zë. Përse? Si ka mundësi? Askush nuk ishte në gjendje të kuptonte shkakun përse ndodhte një gjë e tillë! Në tabelën e lajmërimeve të shkollës, kishin dalë emrat e maturantëve që u kishte dalë e drejta e studimit dhe degët për secilin. Mungonte vetëm një emër! Emri i atij që kishte qenë asi i gjithë të tjerëve!
“Përse”? – vazhdonin të pyesnin nxënësit njeri-tjetrin. Këtë pyetje ata e kishin bërë edhe kur atij nuk i kishin dhënë medaljen e artë. Nuk arrinin ta kuptonin. Vetëm njeri prej tyre e dinte. Ky ishte Petriti. Ishte i vetmi midis tyre që e njihte mirë shkakun. U nda nga shokët dhe shkoi të takonte Arbërin. Në shtëpi gjeti vetëm t’ëmën.
“Sot doli më herët se zakonisht, – i tha ajo. – Do ta gjesh në lulishten e qytetit”.
E gjeti ulur në një stol duke lexuar një libër.
“Çfarë libri po lexon”?
“Tani sapo e bleva” – dhe i tregoi kopertinën.
Ishte romani “Njeriu që qesh”, i Viktor Hygoit.
“Është botimi i parë në shqip”.
“Po”.
“Unë e kam lexuar qysh para pesë vitesh, në frëngjisht. E kishim në shtëpi. E kishte sjellë babi nga Franca”.
Afërdita ia kishte mësuar gjuhën frënge, qysh kur ishte dhjetë vjeç.
“A të kujtohet përmbajtja e këtij romani? – vazhdoj Arbëri. – Në skajin jugor të Portlendit në Angli, në një nga ditët e ftohta të janarit 1960, braktiset një fëmijë dhjetëvjeçar i përçudnuar. Ai ecën dhe ecën nëpër errësirë dhe acar, i vetëm dhe pa njohur vendin, për të gjetur një strehë ku të fusë kokën dhe një kafshatë bukë, për të mbushur barkun. Një kombinim i shkëlqyer i egërsisë së natyrës, me gjendjen shpirtërore të fëmijës. Në majë të një kodre, ndeshet me një pamje të llahtarshme. Skeleti i një kufome qëndronte varur para tij. Era e ftohtë e lëkundte sa andej këndej. Fëmija tmerrohet. Kush ishte ky fëmijë? Kush e kishte përçudnuar? Ishin kompraçikosët. Ata blinin dhe shisnin fëmijë.
Hygoi shkruante: ‘Kompraçikosët ishin një shoqatë e çuditshme dhe e urryer endacakësh, e famshme në shekullin e shtatëmbëdhjetë, e harruar në të tetëmbëdhjetën dhe krejt e panjohur sot’.
Sipas tij kompraçikosët në shekullin e nëntëmbëdhjetë, ishin krejt të panjohur. Europa kishte ecur përpara. Ajo i kishte zhdukur ata. Por çuditërisht ishin ringjallur përsëri në Shqipëri, në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë. Nuk quheshin më kompraçikosë. Por ishin njësoj të egër si ata, në mos më keq. A nuk ishin ata që nënën time, nga një pedagoge e shkëlqyer, e kthyen në një pastruese të thjeshtë apo punëtore në një ndërmarrje bujqësore? A nuk ishin ata që shkatërruan fëmijërinë dhe rininë time? A nuk ishin ata që më mohuan të drejtën e medaljes së artë dhe që nuk dihet se ku do të jetë fundi? Këta janë kompraçikosët e sotëm”!
Heshti. Edhe Petriti gjithashtu. Kaluan shumë çaste në këtë gjendje. Së fundi Arbëri foli:
“Përse rri i heshtur? Përse nuk flet asnjë fjalë? Nga shprehja e fytyrës duket se diçka do të më thuash”?!
Petriti përsëri heshti. Nuk kishte kurajo t’i jepte lajmin e hidhur. Druhej se një gjë e tillë, do të ndikonte tepër në ndërgjegjen e mikut të tij. Por a mund ta mbante të fshehtë për shumë kohë? A nuk do ta merrte vesh ai, nga shokët e tjerë?
Arbëri vazhdonte ta vështronte në pritje të përgjigjes. Së fundi Petriti filloi:
“Ke të drejtë. Kompraçikosët e sotëm, janë disa herë më të egër se të dikurshmit”.
“Kjo është Shqipëria, në të cilën jetojmë”.
“Pastaj”?
Arbëri e kuptoi se kjo ishte vetëm një hyrje…!
“Fol. Mos u druaj! Gjithë klasës i doli e drejta e studimit, vetëm ty jo, ty që ishe mbi gjithë të tjerët”.
Ndryshe nga sa mendonte Petriti, ky lajm nuk shkaktoi asnjë tërmet në zemrën e Arbërit.
“Prandaj druheshe? – i tha . – Unë këtë e kam pasur të qartë, qysh kur m’u mohua e drejta e medaljes së artë. Po ty, në çfarë dege të doli”?
“Agronomi. Mendoj ta refuzoj. Kisha kërkuar për mësuesi, si prindërit e mi”.
“Mos u bëjë i marrë. Shko dhe përfundoje atë fakultet, ndërsa unë, si një autodidakt, do të studioj vetë në shtëpi. Mësuesja ime do të jetë vetë nëna ime”.
Ky ishte fundi i dialogut.
“Arbër, në çfarë dege të doli e drejta e studimit”? – pyeti Blerina, kur u takuan.
Arbëri u zu ngushtë. Ishte pyetja më e vështirë që i ishte bërë deri atëherë. Nuk ishte në gjendje të përgjigjej. Mohimin e medaljes së artë, e kishte kaluar me heshtje. Tani duhet patjetër të përgjigjej. Po si? Fillimisht bëri sikur nuk e dëgjoi, por kur ajo e përsëriti, e pa se nuk kishte rrugë tjetër. Një ditë ajo do ta merrte vesh të vërtetën, ndaj më e mira do të ishte që t’ia tregonte vetë.
“Nuk më doli në asnjë degë”? – ishte përgjigja e prerë.
Blerina u hodh përpjetë.
“Si ka mundësi, ty me ato rezultate të shkëlqyera”?!
“Pikërisht mua, që kam lindur për të jetuar ndryshe nga të tjerët, për të ëndërruar ndryshe nga të tjerët dhe për t’i ndrydhur ato ëndrra, në një kafaz të hekurt”.
“Përse”?!
“Sepse unë i përkas një bote tjetër, ndryshe nga kjo ku jetojmë”.
“E cila qenka kjo botë”?!
Arbëri qëndroi për disa çaste pa u përgjigjur. Ishin duke shëtitur në një nga bulevardet e qytetit ku lëvizjet e njerëzve ishin të shpeshta. Nuk mund të fliste më tepër. Donte një vend ku mund t’i shprehte me zë të lartë mendimet e tij. Ju kujtua nata e ceremonisë së mbylljes së vitit shkollor. Vetmia e bregut të detit, ku kishte kaluar atë mbrëmje, ishte vendi më i përshtatshëm.
“Eja me mua”! – i tha.
Dolën në bregdet dhe filluan të ecin anës së tij.
“Ku po më çoni”? – pyeti Blerina duke ndjerë një farë frike.
Arbëri e kuptoi.
“Mos u trembni! Po shkojmë drejt vendit, ku mund të flasim lirisht”.
Së fundi arritën te vendi i caktuar. U ulën në një kodër rëre. Arbëri filloi:
“Një fjalë e urtë thotë; ‘Edhe muret kanë veshë’. Por këtu nuk ka mure. Askush nuk mund t’i dëgjojë fjalët tona, përveç këtyre dallgëve të egra, që përleshen me njëra-tjetrën. Ato përleshen pasi kanë problemet e tyre, që çuditërisht ngjajnë me ato të miat”!
“Arbër, fol çfarë do të më thuash”? – Pyeti Blerina me një zë ku shprehej padurimi.
“Atëherë dëgjomë, – tha ai duke kthyer vështrimin nga deti. – Në fillim dua të të kërkoj falje, që këto fjalë nuk t’i kam thënë qysh ditën e parë që u lidhëm, por, për të thënë të vërtetën, as vetë nuk i dija. Unë, nuk jam ai që mendon ti. Jam ndryshe. Të thash pak më parë, se i përkas një bote, krejt ndryshe nga kjo ku jetojmë, një bote tjetër”.
Blerina u bë gati të fliste por ai, pa kthyer kryet, i bëri shenjë të heshte.
“Mos më ndërpre, lërmë të mbaroj. I përkas një familje intelektuale, që i ka dhënë mjaft këtij vendi. Gjyshi im ka qenë një nga pjesëmarrësit e Lëvizjes për Pavarësinë Kombëtare. Ka marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë, më 1912 dhe Luftën e Vlorës më 1920. Nëna ime ka mbaruar me rezultate të shkëlqyera Institutin Femëror, “Nana Skanderbeg”, në Tiranë. Im atë ka qenë një jurist i dëgjuar në qytet, mbaruar në Sorbonë të Francës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai u rreshtua në radhët e nacionalistëve. Këto ishin bindjet e tij. Por nacionalistët e humbën luftën. Pas mbarimit të saj, im atë arrestohet dhe burgoset në qelitë e Sigurimit të Shtetit. Atje torturohet egërsisht dhe a e di se nga kush? Nga shoku i tij i ngushtë, që kishte studiuar bashkë me të dhe tani ishte bërë një personalitet në zyrat e Sigurimit të Shtetit!
Emrin e tij nuk po ta them, se është më mirë mos ta dish. Në këto kondita, i mbylli sytë atje në qelinë e errët. Ishte vetëm tridhjetë vjeç. Nuk kishte më shumë se tre vjet, që ishte martuar. Unë linda, tre muaj pasi ai u nda nga jeta. Besomë Blerina, të gjitha këto i mësova vetëm dy muaj më parë, ditën që m’u mohua medalja e artë në shkollë, gjë për të cilën qëllimisht nuk të kam folur. M’i tregoi nëna ime. M’i tregoi për t’u përgatitur, edhe për raste të tjera që mund të më ndodhin dhe për të mos u thyer para tyre. Për këtë e falënderoj. Ndaj të kërkoj edhe një herë ndjesë, se vetëm dy muajt e fundit, i mësova këto të vërteta”!
Heshti. Të dy kishin rënë në mendime. Dëgjoheshin vetëm përplasjet e dallgëve të detit, që sikur donin t’i zgjonin nga ëndërrimet ku kishin rënë.
Arbëri ktheu kryet nga Blerina. Në sytë e saj pa dy pika loti.
“Po qan”? – e pyeti.
Ajo nuk u përgjigj.
“Përse”? – mundi të thoshte me një zë të dridhur.
“Kjo është bota”, – ishte përgjigja.
Një heshtje e gjatë pasoi përgjigjen. Të dy ishin zhytur në botën e tyre të brendshme. Të dy luftonin me ndërgjegjet e tyre. Dukej sikur papritur midis tyre, ishte ngritur një mal i lartë, që i pengonte të takoheshin. A do të kishin forca për ta shembur këtë mal?! Shumë të tjerëve u kishte ndodhur një gjë e tillë por, nuk kishin gjetur forca ta përballonin, madje edhe pasi kishin krijuar familje dhe ishin bërë me fëmijë. Ishte shumë e vështirë të shkëputeshe nga realiteti që ekzistonte. Ishte shumë e vështirë, të dilje kundër këtij realiteti.
Së fundi foli Arbëri:
“Blerina, e kuptoj gjendjen tënde psikologjike. Je goditur nga një shok i papritur, nga i cili nuk ka mjek që të të shpëtojë. Këtë mund ta bëjë vetëm ndërgjegjja jote”!
“Unë kam…” – filloi të flasë Blerina, por Arbëri e ndërpreu.
“Mos u përgjigj! Pleqëroje me ndërgjegjen tënde. Mendoje mirë. Për një rast të tillë, nuk mund të vendoset menjëherë. Madje, duhet pleqëruar mirë. Duhet menduar mirë. Le të jetë një vendim, i ndërgjegjes tënde. Koha e pritjes, nuk ka rëndësi. Si do që të zhvillohen ngjarjet, unë jam i sigurt, se ne do të gjejmë forca për ta përballuar”.
Nuk folën më. Filluan të kthehen bregut të detit. Gjithë rrugës asnjeri prej tyre nuk nxori zë.
Lufta në ndërgjegjen e Blerinës kishte filluar. Tregimi i Arbërit, e kishte tronditur. Ndodhej para një dileme të madhe. “Le të jetë një vendim i ndërgjegjes tënde”, i kishte thënë ai. Por, a mund të vendoste kollaj? Donte ta bisedonte me dike, por nuk gjente asnjë shoqe apo shok, te i cili mund të besonte. Përfundimi i dashurisë së parë, ia kishte treguar këtë. Vetëm tek Arbëri, kishte mundur të gjente përgjigje, por ai ishte vetë personazh i ngjarjes.
Mendoi ta bisedonte më të ëmën. Ato ishin bërë si dy shoqe të ngushta dhe jo si nënë dhe bijë. Shpesh herë kur u dilte ndonjë çështje, uleshin së bashku dhe bisedonin rrugën e zgjidhjes. Mirëpo çështja që e shqetësonte Blerinën, kishte karakter tjetër. Kishte të bënte me një lidhje dashurore midis dy individëve, që vinin nga botë të ndryshme, që në fakt ishin në luftë me njëra-tjetrën. Vendosi të heshte. Do ta mendonte e përpunonte në mendjen e saj, në ndërgjegjen e saj, deri sa të vendoste.
Shqetësimi i së bijës. nuk kishte se si të mos binte në sy të nënës.
“Bijë, çfarë të mundon”? – i tha një ditë.
“Asgjë nënë”, – u përgjigj, por zëri i saj tregonte të kundërtën.
Në këtë përgjigje nëna kuptoi, se ajo kishte diçka?
-“Mos ta ka rrëmbyer zemrën ndokush dhe nguron të ma tregosh”?
“Jo, jo nënë”.
“Mirë atëherë, po të besoj, por dua të të them ,se çdo herë që të kesh ndonjë shqetësim, nënën tënde do ta kesh në krah. Këtë mos e harro”.
Nëna u largua dhe e la në mendimet e saj. Çështjen e bisedoi edhe me të shoqin dhe ai, pasi u mendua për një farë kohe, i tha:
“Lere vajzën në botën e saj. Tashmë ajo është e rritur. Sivjet merr maturën. Le të shprehet kur ta shohë të arsyeshme”.
Blerina rridhte nga një familje, që gjatë Luftës kishte qenë në krahun e Lëvizjes Nacionalçlirimtare, por as i ati dhe as e ëma, nuk ishin futur në radhët e Partisë Komuniste. Vetëm dajua i saj, ishte një aktivist i flaktë i kësaj partie dhe si rezultat, kishte arritur të ngrihej në rangjet më të larta, madje duke u transferuar në kryeqytet, në një detyrë me shumë rëndësi.
Personalisht Blerina, nuk kishte ndonjë opinion të qartë të situatës. Vinte re se shpesh herë ndodhnin fenomene, që asaj i dukeshin jo të drejta. Kishte lindur dhe rritur në një sistem, që për herë të parë zbatohej në Shqipëri. I përkiste një familjeje që kishte luftuar për këtë sistem. Por thellë në ndërgjegje ndjente, se jo çdo gjë zhvillohej në rrugën e premtuar.
Termat; “kolaboracionist”, “sabotator”, “armik i popullit”, e të tjera si këto, qarkullonin përditë në shtyp dhe në radio. Këto terma kishin hyrë edhe në programet shkollore. Megjithatë, nuk e kishte vrarë shumë mendjen për to. Mosha në të cilën jetonte ishte e tillë, që nuk i interesonte të dinte për të tilla gjëra.
Tani që Arbëri i tregoi historinë e tij, pësoi një shok të madh. Një mëdyshje e madhe, mbuloi ndërgjegjen e saj. Si të vepronte?! Ishte midis dy rrugëve. Ose do të shkëputej prej tij dhe kjo do të ishte një diziluzion i dytë, pas atij të parit, ose do të merrte parasysh të gjithë pasojat që mund t’i vinin dhe do të pranonte dashurinë.
A do të ishte në gjendje t’i përballonte ato? Si shembull kishte Arbërin dhe nënën e tij. A nuk po i përballonin nënë e bir, presionet që po u ushtroheshin? Para syve i dilnin personazhet e romaneve të lexuara vite më parë, ku heronjtë i qëndronin të paepur fenomeneve të kohës kur jetonin. Por, në shumë prej tyre, fundi ishte tepër tragjik! Mos do t’i ndodhte edhe asaj kështu?!
Ditët kalonin dhe ajo ende nuk po vendoste. Po afronte dita e fillimit të vitit shkollor. Me Arbërin nuk ishte takuar qysh nga dita, kur mori vesh të vërtetën mbi të. Më të shumtën e kohës e kalonte brenda në shtëpi, duke medituar. Dilte fare rrallë, sa për të marrë ajër dhe për t’u kthyer përsëri në mendimet e saj. Së fundi vendosi. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
