Nga Reshat Kripa
Pjesa e katërmbëdhjetë
Memorie.al / “Nganjëherë, kur fëmijës i bien në kokë sprova të rënda që në moshën më të njomë në skutat e fshehta të shpirtit të tij, lind një farë peshoreje, një peshore e llahtarshme, me të cilën ai peshon punët e kësaj bote. Duke e ndier veten të pafajshëm, ai iu nënshtrua fatit pa bërë zë. Nuk u qa aspak. Ai që s’ka përse të qortohet, nuk qorton të tjerët”!
(Viktor Hygo, “Njeriu që qesh“)
RINI E COPËTUAR
Kushtuar familjes dhe shoqërisë,
Autori
Vijon nga numri i kaluar
Pas disa muajsh mora një letër nga Vjollca.
Midis të tjerave shkruhej: “Çdo gjë mori fund. Ti kishe të drejtë. Unë nuk munda ta kapërcej malin që më ndante nga Shkëlqimi. Tani duhet të paguaj mendjelehtësinë e treguar. Sikurse duhet ta kesh kuptuar, jam shtatzënë. Ai u kthye dhe më bëri presion që të abortoja. Nuk mund të bëhem vrasëse e fëmijës tim. U shkëputëm. Kam dashuruar me gjithë sinqeritetin e shpirtit tim. Për këtë jam krenare”.
Në këto pak radhë, njoha karakterin e saj, një karakter të ngjashëm me atë të të atit, që kisha njohur në burg. Thua se përpara nuk kishe një vajzë, por një burrë të pjekur. Megjithatë m’u duk sikur ajo kërkonte ndihmën time dhe unë duhej t’ia jepja atë. Vendosa të shkoj përsëri në Korçë.
Porsa zbrita nga autobuzi, u drejtova në apartamentin e tyre. Trokita, por asnjë përgjigje. Trokita përsëri dhe prapë asnjë përgjigje
– “Ku të kenë shkuar vallë në këtë orë”?! – pyeta veten time.
Trokita për të tretën herë, kësaj radhe më me forcë, por përsëri asgjë. U nisa të largohem, duke u menduar. Në hyrje të pallatit, takova Robertin me Eglantinën.
– “Paskeni ardhur?! Ejani brenda”, – tha Roberti.
U futëm në dhomën e pritjes.
– “Ka një javë që i kanë hequr, – vazhdoi Roberti. – Nuk e dimë ku i kanë shpënë. Një kamion ngarkoi plaçkat. I shoqëronte një oficer i Degës së Punëve të Brendshme”.
– “Hakmarrja e një deliranti”, – pëshpërita, gati sikur flisja me vete.
– “Mjerë ai që mundet”, – përsëriti Roberti shprehjen e gjeneralit romak.
– “Si e pini kafen”? – ndërhyri Eglantina për të ndërruar bisedën
– “Shqeto”.
Në fakt, në atë moshë që isha, nuk pija fare kafe. Atë çast më dukej sikur ajo, do të më qetësonte. E piva gati përnjëherësh dhe u ngrita.
– “Ku shkoni? Qëndroni sonte te ne”.
“Ju faleminderit, por kam zënë hotel“.
Gënjeva. Fillova të endem rrugëve të zbrazura të qytetit. Ora po shkonte njëmbëdhjetë. Pashë një bar të hapur. U futa brenda dhe porosita një dopjo konjak. E piva njëherazi dhe dola prapë rrugëve. Ecja dhe pëshpëritja: “Lufta e klasave! Lufta e klasave”! Këto dy fjalë të tmerrshme, përsëriteshin si një ogur i zi në mendjen time. Kisha përshtypjen se, pasi të lirohesha nga burgu, nuk do të kisha më preokupimet e atjeshme. Por këtu jashtë, qenka më keq. Diskriminimi të rëndoka, si guri i Sizifit mbi shpatullat e tua.
Kisha shëtitur kështu për gati dy orë. Kishte kaluar mesnata. Një polic që kryente shërbimin më pa dhe pyeti:
– “Çfarë kërkoni”?
– “Asgjë, po shkoj në hotel”.
Në fakt para meje ngrihesh një godinë trekatëshe, në hyrje të së cilës, kishte një tabelë ku shkruhej “HOTEL”. Hyra brenda. Recepsionistin e kishte zënë gjumi. Trokita dhe u zgjua.
– “Urdhëroni shok”.
– “Dua një shtrat”.
– “Letërnjoftimin”.
Ia dhashë. Regjistroi emrin në regjistër dhe pastaj më tha.
– “Kati i dytë, dhoma gjashtë”.
Ishte një dhomë me dy shtrete. Në njërin prej tyre flinte dikush. U shtriva dhe po mendohesha. Pas ndonjë ore, më kishte mbuluar gjumi. Në mëngjes u ngrita herët dhe u nisa për në Vlorë.
* * *
Tre javë më vonë, mora një letër prej saj. I kishin çuar në fermën e Thumanës. Banonin në një stallë lopësh, që e kishin kthyer ne shtëpi. Kishte edhe të internuar të tjerë. I ktheva menjëherë përgjigje. Mundohesha t’ua lehtësoja sadopak, dhembjen e pësuar.
Dy muaj më prapa, më njoftoi se kishte lindur djalë. Në letrën, që më kish dërguar, midis të tjerave shkruante:
“E quajta Kujtim. Për të kujtuar periudhën kur doli në jetë. I dhashë mbiemrin tim. Ai është vetëm i imi”!
U gëzova së tepërmi. I shkruajta një letër, ku i shfaqja urimet e mia. I premtoja se së shpejti, do të shkoja t’i vizitoja.
Nuk thonë kotë, se fjala merr dheun. Kështu ndodhi edhe me këtë rast. Ajo fluturoi nga Thumana dhe depërtoi në muret e gurta të burgut të Tiranës, ku ndodhej Sadiku. Lajmi ishte transformuar dhe marrë përmasa të tjera. Kjo gjë e kishte shqetësuar të gjorin baba dhe ai më shkruajti mua, si njeriut më të afërm:
“Jam shumë i tronditur. Ime bijë ka lindur fëmijë. Si është e mundur?! Ju lutem, vetëm tek ju kam besim, se do më thoni të vërtetën. Më shkruani dhe mos më lini në këtë dilemë”.
Vendosa të shkoj në Thumanë. Mora autobuzin e linjës, deri në Rrogozhinë. Prej andej në Vorë, shkova me tren. Një kamion më çoi në Thumanë. Banonin ndonjë orë larg qendrës. Këtë rrugë, e bëra me zetor.
U gëzuan jashtë mase, kur më panë. Djali ishte i shëndetshëm dhe i bukur. I ngjante s’ëmës. Pothuajse nuk qante fare. Zëri i ndihej, vetëm kur e merrte uria. Pinte gjirin dhe pushonte përsëri. Stalla ku banonin, ishte e gjatë. Ajo ishte ndarë në gjashtë hyrje, me nga dy dhoma secila.
Atë natë ndenjëm deri vonë, duke biseduar. Vjollca më tregoi se ngjitur me të, banonte një burrë rreth tridhjetepesë vjeç, nga Korça. Ishte ekonomist i lartë. Aty punonte si punëtor. E kishin internuar, pasi ishte arratisur i ati. E ëma i kishte vdekur, vetëm dy muaj pas internimit. Kish qenë i martuar, por e shoqja e kishte ndarë, meqenëse nuk lindte fëmijë. E quanin Kristaq Gjoka. I kish propozuar për martesë. Deri tashti, ajo nuk i kish kthyer përgjigje. Nuk vendoste dot. Kërkoi edhe mendimin tim.
– “Nga sa më thua, më duket rast i mirë. – i thashë. – Pyete zemrën tënde dhe vendos. Djali ka nevojë për një baba. Jepja atë”.
Në këtë kohë trokiti porta. Vjollca e hapi dhe në dhomë hyri Kristaqi. U takuam me njeri-tjetrin. Ajo i kishte folur për mua. Kështu që filluam të bisedojmë, sikur të ishim njohur prej kohësh. Ishte një person i dashur dhe i muhabetit. Mjaft i çiltër ndër biseda. Më shprehu haptas, ndjenjat e tij.
– “Dua fjalën e saj. Unë timen e kam dhënë“.
Vështrova Vjollcën. Sytë e saj po shndrisnin, nga dy lot që filluan t’i rrjedhin nëpër faqe. Kuptova se fjala e fundit më mbetej mua. Mora duart e tyre, i bashkova dhe u thashë:
– “Lejomëni të bëhem kumbari i juaj. Qofshi të lumtur dhe Zoti qoftë me ju”!
U përqafuan. E ëma, e ulur aty pranë, filloj të qante nga gëzimi. Edhe në ferr, ka çaste kënaqësie. I tillë ishte ky i sotshmi. Djali flinte si qengj, në shtratin e tij. Unë vështroja me kënaqësi, gëzimin e kësaj familje. Bashkuan të dy hyrjet e tyre, ashtu si kishin bashkuar zemrat. Nuk bënë dasmë. U martuan që të nesërmen e asaj mbrëmje. Unë, megjithëse i ri, luajta rolin e hoxhës apo të priftit, në këtë ceremoni. Për letrën që më kish dërguar i ati, nuk u thashë gjë.
Kur u ktheva në Vlorë, i shkruajta Sadikut:
“Flini i qetë! Keni një vajzë, të pastër si kristali. Vjollca ka gjetur fatin e saj. Do ta shihni dhe do të më jepni të drejtë. Urime për djalin”!
Pas disa ditësh, Vjollca me Kristaqin dhe djalin, shkuan takuan Sadikun. Ai u kënaq shumë, sidomos me nipin e vogël, që ishte si një engjëll i zbritur nga qielli. Buzëqeshja e tij e ëmbël, e lumturonte gjyshin e brengosur.
PERIPECITË E JETËS
Pas shtatë muajsh endje poshtë e lartë, munda të fillojë punë në Ndërmarrjen e Kripës. Punoja në vaskat e prodhimit, në afërsi të fshatit Nartë. Së bashku me mua, punonte edhe Klitua me Muharrem Shehun, nga Karbunara e Lushnjes. Kushërinë e tij, Tajfurin, e kisha patur në kamp në Bulqizë.
Puna ishte individuale. Secili kishte një rresht vaskash. Ajo fillonte në orën gjashtë, me lëshimin e ujit për mbushjen e saj deri në nivelin e caktuar. Pastaj duhej bërë transporti i kripës së nxjerrë një ditë më parë, me karro dore, në distancë, deri në vendin ku e merrte dekovili. Do bëje pushim deri pasdite, sa të precipitonte kripa në fund të vaskës. Në fund, bëhej nxjerrja e saj me vrangalle në anë. Me pak fjalë, do të qëndroje atje, për rreth dymbëdhjetë orë. Kjo për një pagë, prej vetëm shtatëdhjetë lekësh të vjetra në ditë si edhe triskat e bukës, ushqimit dhe veshmbathjes.
Vaskat ndodheshin në syrin e diellit të korrikut. Vapa ishte e padurueshme. Për të kaluar orët e zgjatura të pushimit të drekës, kishim ndërtuar një tendë, të mbuluar me fier. Të ktheheshim në shtëpi për të pushuar në kohën e vapës, ishte e pamundur pasi, ishte larg rreth një orë. Në kohën e pushimit, tregonim historira të ndryshme. Më oratori në këtë drejtim, ishte Klitua. Na përralliste gjëra, nga më të ndryshmet. Një humor i hollë, i përshkonte tregimet e tij.
Muharemi na tregonte historinë e jetës së tij. Ishte dashuruar me Poliksenin. Vëllai i saj, punonte në redaksinë e gazetës “Zëri i Popullit”. Për këtë arsye, familja e saj e kundërshtoi këtë lidhje. Ai u detyrua ta rrëmbente. Ajo braktisi familjen, për hir të dashurisë. Më vonë një sëmundje e rëndë, e shtriu në shtrat. Mbeti e paralizuar. Ai nuk iu nda. I shërbente si ndonjë fëmije. Sakrifica e tij shpërbleu sakrificën, që kishte bërë ajo më parë.
Në mbyllje të pesëmbëdhjetëditëshit të parë, mora rrogën. Gjithsej, 950 lekë të vjetra. Ia dorëzova të gjitha babait. Megjithëse shuma ishte e vogël, u gëzova që më në fund po kontribuoja edhe unë, në buxhetin e familjes. Babai më ktheu njëqind lekë, duke më thënë:
– “Këto mbaji për t’i prishur, ku të duash”.
Aq ishte kufiri i mundshëm i shpenzimeve të mia, për pesëmbëdhjetë ditë. Këto ishin mundësitë familjare. Me to mund të qerasja Veliun, apo ndonjë shokë tjetër, me ndonjë gjë, të paguaja biletat e kinemasë, apo të blejë ndonjë libër.
Në muajin shtator, me fillimin e sezonit të shirave, na pushuan nga puna. Përsëri zura radhën e të papunëve. M’u desh të shkoja përsëri në Zyrën e Punës për të gjetur ndonjë ndërmarrje tjetër.
Dy muaj më vonë, fillova punë në Ndërmarrjen Bujqësore “Vlora”, ose në “Ullishte”, siç quhej në gjuhën popullore. Puna ishte e rëndë dhe paga e ulët. Fillimisht punonim në qilizmë, për hapjen e tokave të reja. Me fillimin e dimrit, kaluam në vjeljen e ullinjve. Ne, burrat, i shkundnim, ndërsa gratë, i mblidhnin. Në mbrëmje i ngrinim në krah dhe i shpinim në qendrën e brigadës, ku peshoheshin dhe llogaritej norma e realizuar. Vështirësia më e madhe, ishte kur binte shi. Ishim të detyruar të rrinim nën trungun e ndonjë ulliri të madh. Balta nuk na u nda, për gjithë stinën e dimrit.
Brigadier kishim një injorant nga Vërmiku. Ishte një tip kapadaiu, nga ata që ndeshim shpesh në vendin tonë. Ishte përfaqësuesi më i mirë i atyre që zbatonin luftën e klasave, pikë për pikë. Ne që kishim shenjë në biografi, siç thuhej atëhere, na trajtonte si armiq. Sa herë që bëhej mbledhje e brigadës, do të thoshte:
– “Ata që nuk kanë triska fronti, të largohen”.
Nuk na lejohej të merrnim pjesë në mbledhje. Natyrisht, sipas logjikës së tyre, për të mos dëgjuar “sekretet e mëdha” që do të diskutoheshin, në një brigadë bujqësie! Në këtë grup, bënin pjesë përveç meje edhe të tjerë të kategorisë time, si motrat Liri, Hava dhe Liza Ndreu, nga Dibra, si dhe Dava e Lek Mëlyshi, nga Mirdita, që ishin të internuar në Vlorë, pasi djali dhe vëllai i tyre, Pal Mëlyshi, gjoja ishte bashkuar me diversantët. Ishte një lojë e Sigurimit të Shtetit. Pas vrasjes së Palit, ai u shpall “Hero i Popullit“. Familjen erdhën dhe e morën me nderime të mëdha. Kështu në mes të këtyre vështirësive, vazhdova deri në muajin prill.
Një miku i familjes, bindi kryetarin e Kooperativës së Drupunuesve, Sefer Dautin, të më merrte në punë. Seferi ishte inxhinier druri. Kishte mbarur studimet në Pragë. Ishte njeri i përsosur. Urrente intrigat, thashethemet, servilizmat. Familjen tonë e njihte mirë. Prindërit kishin patur miqësi. Disa vite më vonë, falë karakterit të tij burrëror dhe ndershmërisë, do të përfundonte në burg, i dënuar me dhjetë vjet. Me ndryshimet demokratike, do bëheshim miq të ngushtë. Kjo miqësi vazhdoi, deri sa ai mbylli sytë.
Me ndërmjetësimin e Seferit, më caktuan si punëtor në zdrukthëtarinë e ndërmarrjes. Puna nuk ishte shumë e vështirë. Përveç kësaj, ishte punë brenda, ku nuk të zinte as shiu, as ftohma apo, vapa. Fillova të mësoj edhe mjeshtrin e marangozit. Kjo nuk vazhdoi gjatë. Një ditë hyri në repart shefi i kuadrit, Shameti, nga Tërbaçi. Më pa dhe dha urdhër të më largonin. Në ndërmarrje, fjala e shefit të kuadrit, ishte më e fortë se ajo e kryetarit. Ishte paradoksi i kohës. Më transferuan në transport gëlqereje me “Skodë“, nga Llogoraja, në Vlorë.
Dyqani ku shkarkonim gëlqeren, ishte në një rrugicë në lagjen “Muradie“. Aty pranë ishte shtëpia e Aliqit, shoqes time të klasës. Vendi i ngushtë kur shkarkonim, bënte që të mbuloheshim me gëlqere, aq sa nuk njiheshim. Mua më vinte rëndë, se mos dilte ajo dhe më shihte në atë gjendje, por për fat në atë kohë, ajo ndodhej në universitet në Tiranë. Një ditë, ndërsa mbaruam shkarkimin dhe po bëheshim gati të laheshim e të iknim në shtëpi, vjen Shameti me Seferin. I pari foli me një ton urdhërues:
– “Tashti do të shkoni të ngarkoni një rrugë dërrasa, në agjensinë e sharrave“.
Ora po shkonte katër, koha në të cilën mbaronte orari i punës. Punëtorët filluan të kundërshtojnë. Të shkoje atje, do të thoshte të vazhdoje punën edhe për gati dy orë të tjera. Me ta u bashkova edhe unë. Seferi u afrua dhe duke më shkelur këmbën, më tha me zë të ulët:
– “Ti hesht”! – dhe më shkeli syrin, duke ma bërë me kokë në drejtim të Shametit.
Kuptova gjithçka. Kundërshtimi im, mund të interpretohej si nxitje e qëllimshme e punëtorëve. Shpirti im rebel, më nxiste për kundërshtim, por arsyeja më frenoi. Heshta. Nuk kisha të drejtë të ngrija zërin as kur më bëhej padrejtësi. Megjithatë, paralajmërimin që më bëri Seferi, e konsiderova si një nder të madh, se nuk dihej, se ku mund të përfundoja!
Pas mbarimit të gëlqeres, kalova në prodhim tullash, në lagjen “Lirim”. Ishim katër veta. Midis nesh, ishte dhe një vajzë e vogël, që sapo kishte mbushur pesëmbëdhjetë vjeç. Vazhdonte gjimnazin, por kishte hyrë në punë, të punonte për të ndihmuar sado pak familjen, për dy muajt e verës. Ishte Ana Muço, e bija e Skënder Muços, avokat i njohur, eksponent i “Ballit Kombëtar”, vrarë nga gjermanët në vitin 1944. Punonte me kokë ulur pa nxjerrë zë. Transportonte tullat me duart e saja të vogla, pa u ankuar, në se ishte lodhur apo jo. Mua më vinte keq. Kujtoja veten time, që peripecitë e jetës, më filluan në moshën e saj. Pyesja veten:
– “Përse të vuante në këtë mënyrë, kjo vajzë?! Përse të paguante për bindjet e të atit”?
Ishte fataliteti i këtij kombi, që kishte paracaktuar fatin e saj.
Kujtime
KËNGËT E PAKËNDUEME
Në fundin e muajit gusht 1956, shkova të regjistrohesha në shkollën e mbrëmjes. Profesor Harilla, ishte shkarkuar si drejtor. Drejtori i ri, Pullumb Çeli, më kërkoi dëftesën e lirimit të shkollës shtatëvjeçare. I thashë se e kishin aty, pasi e kisha ndërprerë klasën e parë, që në vitin 1951. Më sorollati disa muaj, pa më pranuar. Herë thoshte se dëftesa nuk gjendej dhe herë shpikte ndonjë gjë tjetër. Kuptova se motivi kryesor, ishte burgu im. Kështu që atë vit, mbeta pa shkuar në shkollë.
Në tetor ndodhën trazirat në Hungari. Revolucioni hungarez, ngjalli shpresat edhe tek ne. Por çdo gjë, u shua shpejt. Ndërhyrja e trupave sovjetike, mbuloi me gjak rrugët e Budapestit. Këto ngjarje, më frymëzuan të shkruaja diçka.
Ishte një tregim, prej rreth tridhjetë faqe fletoreje, me shkrim dore. Në qendër të tij, ishin dy të rinj që dashuroheshin, Giula dhe Klara. Ishin lidhur me Lëvizjen e Studentëve. Në kohën e revolucionit, u hodhën me të. Pas shtypjes së tij, ai pushkatohet, ndërsa ajo dënohet me dhjetë vjet burg. Pas lirimit në kujtim të të dashurit të saj, qëndron e pa martuar, për tërë jetën. Si titull i tregimit, ishte shprehja e famshme e Petëfit; “Për dashurinë jap jetën, për lirinë, jap dashurinë”.
Tregimin ia tregova vetëm Fatushes. Ajo e pëlqeu shumë. Më porositi ta ruaja në një vend të fshehtë, që të mos binte në duart e Sigurimit, në rast bastisje të shtëpisë. Në atë kohë, të gjitha mund të ndodhnin. E vendosa në fund të një kutie me libra të vjetra, gjysëm të grisura, që i ruaja si relike të çmuara.
Në majin e vitit 1957, shkruajta një tregim tjetër të shkurtër, që e dërgova për botim në gazetën “Zëri i Rinisë“. Ngjarjen e kisha spostuar, në të kaluarën e vendit. Në të përshkruhej vuajtja e një nëne, përballë birit të vetëm të sëmurë që po i vdiste dhe nuk ishte në gjendje ta ndihmonte. Tregimin e titullova; “Brengat e një nëne“. Pas dy javësh, më erdhi përgjigja e gazetës. Tregimi im nuk mund të botohej sepse, sipas tyre, heronjtë e tij, ishin njerëz të zbehtë dhe të pafuqishëm.
Në fillim të gushtit, ish-drejtori i gjimnazit, Harilla Koçuli, i tha tim eti në koincidencë, se duhej t’i shkruaja një letër Ministrit të Arsimit, për të më pranuar në shkollë. E shkruajta dhe e nisa letrën. Përgjigja u vonua gati dy muaj. Miratohej kërkesa e ime. U paraqita në shkollë. Më regjistruan dhe fillova mësimet. Ishte fillimi i tetorit.
Ishte kënaqësia e vetme e atij çasti. Shkolla ishte ëndrra ime. E kisha të qartë se hapi im atje, do të ishte deri në mbarimin e gjimnazit. Për më lart, dyert do të ishin të mbyllura. Megjithatë vendosa t’i përkushtohesha. Duhej të dilja me doemos i pari i klasës dhe mundësisht më i miri i shkollës. Sedra më ngacmonte vazhdimisht në këtë drejtim. Kështu munda të fitojë simpatinë e shumicës së mësuesve dhe nxënësve të klasës.
Dita e parë e shkollës. Ora e matematikës. Mësuese Bubulina Arapi, urdhëroj të nxirrnim nga një letër. Do bënim provim me shkrim. Shkroi tre ushtrime në dërrasën e zezë dhe tha të fillojmë. Ato kishin lidhje me kapitullin e faktorizimeve, katrori i shumës dhe diferencës së binomit dhe diferenca e katrorëve të tij.
Me sa mbaja mend nga klasa e parë që kisha zhvilluar para gjashtë vjetësh, m’u dukën shumë të lehta. Nxora një letër dhe fillova të shkruaj. Mësuesja më pa dhe pyeti:
– “Do të marrësh pjesë në provim?! Ti sot erdhe”?
– “Po, do të mundohem”, – iu përgjigja.
Kur u ktheva në shtëpi dhe i krahasova rezultatet me librin, doli se kisha katranosur, një djallë e gjysmë. Orën tjetër u ndanë fletët e provimit. Në timen pashë notën dysh. Ishte e vetmja notë negative në jetën time. Por s’ma kishte askush fajin, veçse vetja, që u futa në provim në tym dhe pa u menduar. Ndërkohë në dërrasë të zezë, ishte ngritur Durim Lulja. Mësuese Bubulina i jepte ushtrimin dhe ai mundohej ta zgjidhte. Për ato që ai nuk i dinte, ajo pyeste:
– “Kush e di”?
Unë ngrija dorën dhe përgjigjesha menjëherë. Kjo gjë vazhdoi edhe me nxënësit e tjerë. Kur mbaruan, mësuesja foli:
– “Ju tresh, kurse Kripa pesë”.
Ndjeva një kënaqësi të veçantë. E harrova dyshin që kisha marrë.
Ora e hartimit. Mësues Milo Duni dha temën. Ishte mbi fillimin e vitit të ri shkollor. E shtjellova sipas mënyrës time, me fjali të shkurtra. Ishte një prozë poetike. Në qendër ishte një nxënës shembullor. E quanin Petrit. Hartimi fillonte me shprehjen “Dalç faqebardhë”. Ishte një prozë e shkurtër, e përmbledhur në dy faqe.
Pas dy javësh, bëhej korrigjimi i hartimeve. Mësuesi pruri fletoret e korrigjuara dhe filloi të komentojë mbi to. Në fund, filloi t’i shpërndajë. Hartimin tim, nuk e zuri në gojë. Mua nuk m’u durua dhe e pyeta:
– “Po hartimi im, zoti mësues”!
Ai vuri buzën në gaz dhe iu drejtua klasës:
– “Tani dëgjoni, si bëhet një hartim”.
Filloi të lexojë me ngadalë. Pjesët më të goditura, i përsëriste. Së fundi, më dorëzoi fletoren, duke më thënë:
– “Ju lumtë! Një hartim i tillë, nuk vlerësohet me note”.
Mora fletoren dhe e hapa. Nuk kishte notë, vetëm një shënim në fund të tij. Lexova:
– Gjuhë dhe stil i sigurt. Vazhdo të shkruash tregime, “po të kesh kohë të lirë“?!
Ishte shkruar me laps blu, me përjashtim të pjesës në thonjëza që e kishte shkruar me të kuq. Vrisja mendjen të gjeja përse e kishte bërë një gjë të tillë?!
Arrita në përfundimin se kuptimi i asaj fraze, ishte alegorik. Mësuesi e dinte të kaluarën time. Me të donte të thoshte se; çdo gjë varej nga vullneti im, në se do të shkruaja, apo jo. Disa vite më vonë, edhe mësues Milua do të provonte robërinë e burgut.
Vendosa të tentoj edhe një herë. Shkruajta tregimin e tretë dhe e dërgova për botim, kësaj here në gazetën “Letrari i ri“. Bëhej fjalë për një jetim, prindërit e të cilit ishin vrarë gjatë një bombardimi në Tiranë, në kohën e luftës. Fundi i tij ishte tragjik. Djaloshi gjendet i vdekur nga uria, në mes të një pylli. Tregimin e titullova; “Fëmija pa nënë, si nata pa hënë“ Pas disa ditësh erdhi përgjigja:
“Tregimi nuk mund të botohet, pasi atij i mungon personazhi pozitiv dhe paraqitja reale e jetës, në vendin tonë”.
Krijova bindjen se për mua, do të mbetej gjithmonë e hapur drita e kuqe, që ndalonte botimin e tyre. Tashti e kuptova, shënimin e mësues Milos.
Përgjigja më shkaktoi një ndjenjë pesimizmi. Ndjeva një boshllëk në ndërgjegjen time. Ishte rasti i parë i dobësisë, që më mposhti. Në këtë gjendje mora tre tregimet e shkruara dhe i grisa. Ishte një çast i hidhur për mua. Ndoshta veprova gabim. Ndoshta duhej t’i kisha ruajtur dhe të vazhdoja të shkruaja, paçka se nuk botoheshin. Por nuk e bëra.
– “Çfarë bëre ashtu?! Përse i grise?! Do të vijë një ditë që ato do të botohen”, – tha Fatushja, kur e mori vesh.
Që nga ajo ditë dhe deri në ndryshimet demokratike, nuk e mora më penën për të shkruar. Vetëm pas vitit 1991, fillova të shkruaj përsëri. Ato pak poezi që i kisha të regjistruara në trurin tim, i ripunova dhe i hodha në letër. Kështu fillova botimet, në shtypin e kohës.
Fundi i vitit shkollor. Provimi i parë ishte algjebra me shkrim. Si zakonisht, një problem dhe dy ushtrime. I zgjidha në më pak se një orë. Pas tre ditësh, kishim hartimin. Ndërsa po punoja me temën, afrohet mësuese Bubulina dhe me buzë në gaz më thotë:
– “Algjebrën e zgjidhe për më pak se një orë. Po tashti, pse po vonohesh”?!
E vështrova duke qeshur dhe iu përgjigja:
– “Algjebra është dije, ndërsa hartimi frymëzim dhe frymëzimi do më shumë kohë”.
Rezultatet afishoheshin në hyrje të shkollës. Pas emrit tim ishin tre pesa. Ishin dhe dy provime të tjera. Shoku im, Teki Gjonzeneli, duke lexuar rezultatet, m’u drejtua në sy të nxënësve dhe mësuesve:
– “Dëgjo Reshat! Kështu dua të m’i rreshtosh, të gjitha notat”.
Ndjeva një krenari për veten time. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
